تأثیر پیچیدگی اقتصادی و جهانی‌شدن بر مهاجرت نخبگان در کشورهای منتخب عضو سازمان همکاری اسلامی

نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

1 استاد اقتصاد دانشکده علوم اجتماعی و اقتصادی، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران

2 پژوهشگر پسادکتری اقتصاد دانشکده علوم اجتماعی و اقتصادی، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران

10.30465/jnet.2022.18651.1154

چکیده

به موازات گسترش اقتصاد دانش‌بنیان، آنچه می‌تواند موجب ایجاد مزیت رقابتی و افزایش قدرت رقابت‌پذیری در عرصه بین‌‌المللی شود، افزایش سطح پیچیدگی اقتصادی محصولات صادراتی است. از طرف دیگر، یکی از پیش‌نیازهای مهم ارتقاء پیچیدگی اقتصادی برخورداری از نیروی‌کار ماهر و آموزش‌دیده است. در این میان، کشورهای پیشرفته و توسعه‌یافته به دلیل فراهم کردن بسترهای مناسب برای استفاده از ظرفیت بالقوه سرمایه‌انسانی در بستر جهانی‌شدن و حصول به اقتصاد دانش‌بنیان، تبدیل به مقصد مهاجرت نخبگان (سرمایه‌انسانی) از کشورهایی شده‌اند که به دلایل مختلف در استفاده هدفمند از ظرفیت بالقوه سرمایه‌انسانی خود در جهت تحقق اقتصاد دانش‌بنیان و تولید محصولات پیچیده موفق نبوده‌‌اند. بنابراین، هدف این مطالعه بررسی تأثیر پیچیدگی اقتصادی بر مهاجرت نخبگان از کشورهای منتخب عضو سازمان همکاری اسلامی است. نتایج برآورد مدل با استفاده از روش گشتاورهای تعمیم-یافته پویا (GMM) طی دوره زمانی 2019- 2010 نشان می‌دهد پیچیدگی اقتصادی در این کشورها رابطه مستقیم با مهاجرت نخبگان دارد. به عبارت بهتر، وضعیت نامساعد رتبه پیچیدگی اقتصادی این جوامع که بیانگر رخوت بازار عوامل تولید دانش‌بنیان نظیر سرمایه‌انسانی و نیروی کار ماهر است، به نوعی عامل ایجاد دافعه مغز به سمت کشور دارای پیچیدگی اقتصادی بالاست. به علاوه، متغیرهای تعیین‌کننده میزان تحقق اقتصاد دانش‌بنیان و قدرت رقابت‌پذیری در عرصه تجارت بین‌الملل همچون؛ شاخص جهانی‌شدن، مخارج تحقیق‌و توسعه و شاخص‌های کیفیت نهادی رابطه معکوس با مهاجرت نخبگان به مقصد ایالات متحده آمریکا دارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Impact of Economic Complexity and Globalization on Brain Drain in Selected Member Organization of Islamic Cooperation

نویسندگان [English]

  • Abolfazl Shahabadi 1
  • Pouran Roghayeh 2
1 Professor of Economics, Department of Economics, Faculty of Social Science and Economics, Alzahra University, Tehran, Iran
2 Post-Doctoral researcher, Faculty of Social Sciences and Economics, Alzahra University, Tehran
چکیده [English]

As the knowledge-based economy expands, what can create a competitive advantage and increase international competitiveness is the increasing level of economic complexity of export products. On the other hand, one of the important prerequisites for promoting economic complexity is having a skilled and trained workforce. In the meantime, developed countries have become destinations for Brain Drain (migration of human capital) from countries that have not been successful in achieving a knowledge-based economy and producing complex products due to providing suitable conditions for using the potential of human capital in the context of globalization and achieving a knowledge-based economy. Therefore, the purpose of this study is to investigate the effect of economic complexity on Brain Drain from selected member countries of the Organization of Islamic Cooperation during the period 2010-2019 using the GMM (Generalized Moment of Method). The results of model estimation show that economic complexity in this regard is directly related to the brain drain. In other words, the unfavorable situation of the economic complexity of these societies, which indicates the sluggishness of the market of knowledge-based factors such as human capital and skilled labor, is a kind of repulsive factor to the country with high economic complexity. In addition, variables determining the realization of knowledge-based economy and competitiveness in the international trade such as; The Globalization Index, R&D Expenditure, and Institutional quality indicators inversely related to the rain drain to United States.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Brain Drain
  • Economic Complexity
  • Globalization
  • Institutional quality JEL Classification: O15
  • O 30
  • F01
  • P37
الهی، ناصر و دیگران (1397)، «پیچیدگی اقتصادی و عوامل نهادی (مقایسۀ میان کشورهای توسعه‌یافته، نوظهور و در‌حال‌توسعه)»، مدل‌سازی اقتصادسنجی، س 3، ش 3، پیاپی 10.
حری، حمیدرضا و دیگران (1394)، «بررسی تأثیر فرار مغزها بر تولید و تجارت خارجی ایران با استفاده از یک مدل تعادل عمومی قابل‌محاسبه»، فصل‌نامۀ نظریه‌‌های کاربردی اقتصاد، س 2، ش 1.
خضری، محمد (1380)، «دلایل و پی‌آمدهای اقتصادی فرار مغزها»، فصل‌نامۀ مطالعات راه‌بردی، س 4، ش 14.
ساعی، احمد (1387)، «جهانی‌شدن و رابطۀ آن با فقر»، فصل‌نامۀ سیاست، س 38، ش 2.
شاه‌‌آبادی، ابوالفضل و آمنه جامه‌‌بزرگی (1391)، «تأثیر آزادی اقتصادی، سیاسی و مدنی بر مهاجرت نخبگان از کشورهای درحال‌توسعۀ منتخب به ایالات متحدۀ آمریکا»، فصل‌نامۀ مجلس و راه‌برد، س 21، پیاپی 77.
شاه‌‌آبادی، ابوالفضل و آمنه جامه‌‌بزرگی (1391)، «تأثیر آزادی اقتصادی بر مهاجرت نخبگان از کشورهای منتخب G77 منتخب به ایالات متحدۀ آمریکا»، فصل‌نامۀ پژوهش‌نامۀ بازرگانی، س 17، پیاپی 67.
شاه‌‌آبادی، ابوالفضل و آمنه جامه‌‌بزرگی (1392)، «تأثیر کیفیت نظام نوآوری بر مهاجرت نخبگان در کشورهای منتخب خاورمیانه»، دوفصل‌نامۀ جامعه‌‌شناسی اقتصادی و توسعه، س 2، ش 1.
شاه‌آبادی، ابوالفضل و دیگران (1385)، «بررسی عوامل مؤثر بر فرار مغزها (مطالعۀ موردی ایران)»، پژوهش‌نامۀ بازرگانی، س 10، پیاپی 39.
شاه‌آبادی، ابوالفضل و راضیه داوری‌کیش (1394)، «تأثیر فراوانی منابع طبیعی از کانال آزادی اقتصادی بر جذب سرریز فناوری کشورهای منتخب»، فصل‌نامۀ مدیریت توسعۀ فناوری، س 3، ش 1.
شاه‌آبادی، ابوالفضل و رقیه پوران (1388)، «اثر مهاجرت مغزها بر رشد اقتصادی (مطالعۀ موردی ایران)، فصل‌نامۀ پژوهش‌نامۀ بازرگانی، پیاپی 52.
شاه‌آبادی، ابوالفضل و رقیه پوران (1389)، «بررسی و محاسبۀ اثرات مستقیم و غیرمستقیم مهاجرت مغزها بر رشد اقتصادی ایران»، فصل‌نامۀ پژوهش‌نامۀ بازرگانی، پیاپی 55.
شاه‌آبادی، ابوالفضل و رقیه پوران (1390)، «بررسی رابطۀ متقابل سرمایۀ ‌انسانی، سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی، تجارت و درجۀ رقابت‌پذیری در اقتصاد ایران»، ماه‌نامۀ بررسی‌های بازرگانی، پیاپی 49.
شاه‌آبادی، ابوالفضل و رقیه پوران (1391)، «رابطۀ متقابل سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی و تجارت در اقتصاد ایران»، فصل‌نامۀ پژوهش‌نامۀ بازرگانی، پیاپی 62.
شاه‌آبادی، ابوالفضل و رقیه پوران (1393)، «بررسی فرضیۀ منافغ مغز در ایران»، دوفصل‌نامۀ علمی مطالعات و سیاست‌های اقتصادی (نامۀ مفید سابق)، پیاپی 101.
شاه‌آبادی، ابوالفضل و هانیه ارغند (1397)، «تأثیر پیچیدگی اقتصادی (ECI) بر رفاه اجتماعی در کشورهای منتخب در‌حال‌توسعه»، پژوهش‌نامۀ بازرگانی، س 23، پیاپی 89.
ﺷﻬﯿﮑﯽ‌‌ﺗﺎش، ﻣﺤﻤﺪﻧﺒﯽ و دیگران (1394)، «ﺑﺮرﺳﯽ ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬار ﺑﺮ ﺷﺎﺧﺺ رﻗﺎﺑﺖ‌‌ﭘﺬﯾﺮی ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﺑﺎ ﺗﺄکید بر اقتصاد اﯾﺮان»، فصل‌نامۀ ﺳﯿﺎﺳﺖ‌‌ﻫﺎی مالی و اﻗﺘﺼﺎدی، س 3، ش 11.
شیرخانی، محمدعلی (1381)، «یک‌پارچه‌شدن جهانی و توسعۀ اقتصادی ـ اجتماعی کشورهای درحال‌توسعه»، فصل‌نامۀ سیاست، پیاپی 57.
صالحی عمران، ابراهیم (1385)، «بررسی نگرش اعضای هیئت علمی نسبت به علل مهاجرت نخبگان به خارج کشور (موردمطالعه دانشگاه مازندران)»، نامۀ علوم اجتماعی، دورۀ جدید، پیاپی 28.
فلاحی، کیومرث و عباس منوریان (1387)، «بررسی عوامل مهاجرت نخبگان (سرمایه‌های انسانی) و ارائۀ راه‌بردهای مناسب برای پیش‌گیری از این پدیده»، مجلۀ دانش و توسعه، س 15، پیاپی 24.
متقی، ابراهیم و مهدی متین‌جاوید (1390)، «سیاست‌گذاری اقتصادی در عصر جهانی‌شدن اقتصاد»، فصل‌نامۀ سیاست، س 41، ش 2.
Agrawal, A. et al. (2010), “Brain Drain or Brain Bank? The Impact of Skilled Emigration on Poor-Country Innovation”, Journal of Urban Economics, vol. 69, no. 1.
Alsharif, N. and S. Bhattacharyya (2016), “Oil Discovery, Political Institutions and Economic Diversification, Centre for the Study of African Economies”, Working Paper.
Antonietti, R. and C. Franco (2020), “From FDI to Economic Complexity: A Panel Granger Causality Analysis”, in: Evolutionary Economic Geography, Utrecht University, Department of Human Geography and Spatial Planning, Group Economic Geography, vol. 56, no. C.
Baltagi, B. H. (2008), Econometric Analysis of Panel Data:<https://www.wiley.com>.
Bang, J. T. and M. Mitra (2011), “Brain Drain and Institutions of Governance: Educational Attainment of Immigrants to the US 1988-1998”, Economic Systems, vol. 35, no. 3.
Bartlett, D. L. (2006), “Building a Competitive Workforce: Immigration and the US Manufacturing Sector”, Available at: <http://www.ilw.com/articles/2006,0823-bartlett.shtm>.
Bergh, A. et al. (2014), “Globalization and Institutional Quality-A Panel Data Analysis”, Oxford Development Studies, vol. 42, no. 3.
Bergh, A. and R. Hijer (eds.) (2008), Institutional Competition, Cheltenham: Edward Elgar Publishing.
Biene, M. et al. (2001), “Brain Drain and Economic Growth: Theory and Evidence”, Journal of Development Economics, vol. 64.
Biene, M. et al. (2003), “Brain Drain and LDC`s Growth: Winners and Losers”, IZA Discussion Paper, no. 819.
Blundell, R. and S. Bond (2000), “GMM Estimation with Persistent Panel Data: An Application to Production Functions”, Econometric Reviews, vol. 19, no. 3.
Brito, R. P. and L. B. Oliveira (2016), “The Relationship between Human Resource Management and Organizational Performance”, Vitoria-ES, vol. 13, no. 3.
Checchi, D. G. and D. Simone (2007), “Skilled Migration, FDI and Human Capital Investment”, IZA Discussion Paper, no.2795.
Choi, I. (2001), “Unit Root Tests for Panel Data”, Journal of International Money and Finance, vol. 20, no. 2.
Cohn, T. H. (2008), Global Political Economy: Theory and Practice, New York: Pearson.
Constantine, C. (2017), “Economic Structures, Institutions and Economic Performance”, Journal of Economic Structures, vol. 6, no. 1.
Costinot, A. (2009), “On the Origins of Comparative Advantage”, Journal of International Economics, vol. 77, no. 2.
Docquier, F. and M. Sekkat (2008), “Brain Drain and Inequality Across Nations”, IZA Discussion Paper, no. 2440, Available at:
<https://www.ftp.iza.org/dp2440.pdf>.
Eggers, D. W. and J. Hagel (2012), “Brawn from Brains Talent, Policy and the Future of American Competitiveness”, in: A Deloitte Series on Making America Stronger, Available at: <https://www.dupress.deloitte.com/articles>.
Erkana, B. and E. Yildirimci (2015), “Economic Complexity and Export Competitiveness: The Case of Turkey”, in: World Conference on Technology, Innovation and Entrepreneurship, Procedia-Social and Behavioral Sciences, vol. 195.
Fehervolgyi, B. and N. Kaszas (2014), “Success Factors in the Cross-Border Region-Regional Project Again Brain Drain”, Proceedings of the Management, vol. 25, no.1.
Green, W. H. (2012), Econometric Analysis, New York University, Available at: <https://www.pearsoned.co.uk>.
Groizard, J. and J. Lull (2004), “Brain Drain, Aid and Growth”, DEA Working Paper, University of the Balearic Island, Available at:
<http://www.uib.es/depart/deaweb/deawp/pdf>.
Groizard, J. and J. Lull (2006), “Brain Drain or Brain Gain? New Empirical Evidence”, DEA Working Paper.
Groizard, J. and J. Lull (2007), “Skilled Migration and Growth: Testing Brain Drain and Brain Gain”, Jornadas de Economía.
Harding, T. and B. S. Javorcik (2012), “Foreign Direct Investment and Export Upgrading”, Review of Economics and Statistics, vol. 94, no. 4.
Hartmann, D. et al. (2015), “Linking Economic Complexity, Institutions and Income Inequality”, Journal of World Development, vol. 104, no. 120.
Hartmann, D. et al. (2017), “Linking, Economic Complexity Institutions and Income Inequality”, Journal of World Development, vol. 117, no. 93.
Hausmann, R. and D. Rodrik (2003), “Economic Development as Self-Discovery. National Bureau of Economic Research”, Working Paper, no. 8952, Available at:
<http://www.nber.org/papers/w8952>.
Hausmann, R. et al. (2014), The Atlas of Economic Complexity: Mapping paths to Prosperity, Cambridge: MIT Press.
Hidalgo, C. A. (2015), Why Information Grows: The Evolution of Order, from Atoms to Economies, New York: Basic Books.
Hidalgo, C. A. and R. Hausmann (2009), “The Building Blocks of Economic Complexity”, Proceedings of the National Academy of Sciences, vol. 106, no. 26.
Hidalgo, C. A. et al. (2007), “The Product Space Conditions the Development of Nations”, Science, vol. 317, no. 5837.
Hsiao, C. (2003), Analysis of Panel Data, Cambridge University Press.
Iacovone, L. et al. (2015), “Suppliers’ Responses to Walmart’s Invasion in Mexico”, Journal of International Economics, vol. 95, no.1.
Im, K. S. et al. (2003), “Testing for Unit Roots in Heterogeneous Panels”, Journal of Econometrics, vol. 115, no. 1.
Ivlevs, A. and J. d. Melo (2008), “FDI, The Brain Drain and Trade: Channels and Evidence”, Centro Study Luca D’Agliano Development Studies Working Papers, no. 261.
Javorcik, B. S. (2004), The Composition of Foreign Direct Investment and Protection of Intellectual Property Rights: Evidence from Transition Economies, European Economic Review, vol. 48, no. 1.
Javorcik, B. S. (2006), “Migrant Networks and Foreign Direct Investments”, World Bank Policy Research Working Paper, no. 4046.
Javorcik, B. S. et al. (2018), “New and Improved: Does FDI Boost Production Complexity in Host Countries?”, The Economic Journal, vol. 128, no. 614.
Kamau, P.W. (2007), Brain Drain or Brain Exchange? The Effect of Skilled Migration on Sending and Receiving Countries: A Perspective of Kenyans in the U.S.A, Thesis Submitted to the Graduate Faculty of the University of Alabama at Birmingham, in Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree of Master of Public Administration.
Kocenda, E. and K. Poghosyan (2017), “Export Sophistication: A Dynamic Panel Data Approach”, Discussion Paper, Kyoto Institute of Economic Research, no. 980.
Kugler, M. and H. Rapoport (2007), “International Labor and Capital Flows: Complements or Substitutes”, Economics Letters, vol. 94, no. 2.
Lawton, T. C. (1999), “Evaluation European Competitiveness: Measurements and Models for a Successful Business Environment European”, Business Journal, vol. 4, no. 11.
Lee, E. S. (1966), “A Theory of Migration”, Demography, vol. 3, no. 1.
Lee, K. K. and T. V. Vu (2019), “Economic Complexity, Human Capital and Income Inequality: A Cross-Country Analysis”, The Japanese Economic Review, Available at:
<https://www.researchgate.net/publication/337874685>.
Lithan, R. and V. Wandhwa (2007), The Other Side of Immigration Debate: How U.S. Benefits, Available at: <https://www.wral.com>.
Lowell, L. and S. Martin (2005), “Research on Migration and Development”, Fourth Coordination Meeting on International Migration (UN/POP/MIG-FCM/2005/15), Population Division, United Nations Secretariat, New York, Available at:
Maddala, G. S. and Wu. Shaowen (1999), “A Comparative Study of Unit Roots with Panel Data and a New Simple Test”, Oxford Bulletin of Economics and Statistics, vol. 61, no. 4.
Mariani, F. (2008), “Brain Drain, R & Amp; D-Cost Differentials and the Innovation Gap”, Recherches Economiques de Louvain, vol. 74, no. 3.
Murat, M. and B. Pistoresi (2008), “Italian Diaspora and Foreign Direct Investment: A Cliometric Perspective”, Working Paper, no.13
Naghavi, A. and C. Strozzi (2011), “Intellectual Property Rights, Migration, and Diaspora”, IZA Discussion Paper, no. 5864, Available at: <https://www2.dse.unibo.it>.
North, D. C. (2000), The New Institutional Economics and Third World Development, International, Ltd Padstow Cornwall.
Oosterik, S. (2016), From Brain Drain to Brain Circulation: Attracting High Skilled Migrants Back: The Improvement of Human Capital from Brain Circulation, Submitted in Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree of Master of Science, Program European Studies, and Supervisors: Ringo Ossewaarde, University of Twente.
Ozgen, C. et al. (2011), “Immigration and Innovation in European Regions”, Norface Migration Discussion Paper, no. 8, Available at:<https://www.norface-migration.org>.
Schwab, K. (2009), The Global Competitiveness Report 2010-2011, Geneva: World Economic Forum.
Sundac, D and G. Stumpf (2016), “The Impact of Brain Drain on the Competitiveness of the Croatian Economy”, in: Economic and Social Development: Book of Proceedings, Varazdin.
U.S. Department of Homeland Security (2020), Yearbook of Immigration Statistics, Available at: <http://www.dhs.gov>.
Zhu, S. and R. Li (2017), “Economic Complexity, Human Capital and Economic Growth: Empirical Research Based on Cross-Country Panel Data”, Applied Economics, vol. 49, no. 38.
Zhu, S. and X. Fu (2013), “Drivers of Export Upgrading”, World Development, vol. 51.
Vu, T. V. (2019), “Does Institutional Quality Foster Economic Complexity?”, Economics Discussion Papers, no. 1909.