تأثیر مؤلفه های اقتصاد دانش بنیان بر رابطه مبادله بازرگانی در کشورهای منتخب تولیدکننده نفت

شاه‌آبادی, ابوالفضل; پوران, رقیه; کاویانی, عبدالمطلب

doi:10.30465/jnet.2022.37689.1765

تأثیر مؤلفه های اقتصاد دانش بنیان بر رابطه مبادله بازرگانی در کشورهای منتخب تولیدکننده نفت

نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

¹ استاد گروه اقتصاد دانشکده علوم اجتماعی و اقتصادی، دانشگاه الزهرا

² پژوهشگر پسادکتری، گروه اقتصاد دانشکده علوم اجتماعی و اقتصادی، دانشگاه الزهرا

³ کارشناسی ارشد مدیریت بازرگانی بین‌الملل دانشگاه آزاد اسلامی، ایران

10.30465/jnet.2022.37689.1765

چکیده

پائین بودن کشش درآمدی تقاضای مواد اولیه و کالاهای سنتی مانند نفت خام در مقایسه با کالاهای صنعتی، ساختار انحصاری بازار در کشورهای صنعتی و شرایط رقابتی در عرضه محصولات اولیه، و پیشرفت‌های فنی معطوف به اقتصادی شدن مصرف مواد اولیه وارداتی سبب شده تا رابطه مبادله به زیان کشورهای درحال توسعه- صادرکننده مواد اولیه از جمله نفت– در جریان باشد. این در صورتی است که کشورهای درحال توسعه تولیدکننده نفت خام با بهبود مولفه‌های دانش می‌توانند ساختار صادراتی را به سمت محصولات صنعتی جدید، متنوع و با ارزش افزوده بالا تغییر داده و از آثار سوء نزولی بودن قیمت نسبی صادرات مواد خام بکاهند و رابطه مبادله را بهبود بخشند. بنابراین، تحقیق حاضر به دنبال بررسی تأثیر مشوق‌های اقتصادی و رژیم نهادی، سیستم ابداعات و نوآوری، آموزش و توسعه منابع انسانی و زیرساختارهای فناوری اطلاعات و ارتباطات، به عنوان مؤلفه‌های دانش بر رابطه مبادله بازرگانی در گروه منتخب کشورهای درحال توسعه و نیز، منتخبی از کشورهای توسعه‌یافته و یا نوظهور تولیدکننده نفت طی دوره 2018-2003 است. برای این منظور، مدل تحقیق با استفاده از داده‌های تابلویی پویا و به روش گشتاورهای تعمیم‌یافته برآورد گردید. نتایج نشان می‌دهند تأثیر کلیه مؤلفه‌های دانش بر رابطه مبادله بازرگانی در هر دو گروه از کشورهای منتخب، مثبت و معنی‌دار است اما، ضرایب متغیرهای نرخ ارز مؤثر واقعی و فراوانی منابع در کشورهای ‌درحال‌توسعه منتخب منفی و معنی‌دار است. لذا، تغییر ساختار تولید از منبع‌محوری به نوآوری‌محوری در این کشورها توصیه می‌شود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Effect of Components of Knowledge Based Economy on Terms of Trade in Selected Oil Producer Countries

نویسندگان [English]

Abolfazl Shahabadi ¹
Roghaye Pouran ²
Abdolmotaleb Kaviani ³

¹ Professor, Department of Economics, Faculty of Social Sciences and Economics, Alzahra University

² Post-Doctoral Researcher, Department of Economic, Faculty of Social Sciences and Economics, Alzahra University

³ MA in International Business Management, Buinzahra Branch, Islamic Azad University, Iran

چکیده [English]

The low-income elasticity of demand for raw materials and traditional goods such as crude oil in comparison to industrial goods, the monopoly structure of the market in industrial countries, and the competitive conditions in the supply of primary materials, and the technological advances toward economization of consumption of imported raw materials have caused the terms of trade to the detriment of developing countries, the exporter of raw materials is in progress. This is if this group of countries, by improving the componets a knowledge-based economy, can change the structure of export goods toward the new, varied, high-value industrial products, and the negative effects of the reducing the relative price of raw materials exports and improving the terms of trade. Therefore, the present study tried to investigate the effect of economic incentives and institutional regime, the system of innovations, education and human resource development, and the information and communication technology infrastructure as components a knowledge-based economy on the terms of trade in the selected group of developing countries and also, a selection of developed or emerging oil-producing countries during the period 2003-2018. For this purpose, the research model was estimated using dynamic panel data and Generalized Moment Method. However, the coefficients of real effective exchange rate variables and the abundance of resources in selected developing countries are negative and significant. Therefore, changing the structure of production from source-oriented to innovation-oriented in these countries is recommended.

کلیدواژه‌ها [English]

Terms of Trade
Economic Incentives and Institutional Regime
System of Innovations
Education and Human Resource Development
ICT Infrastructure JEL Classification: F4
G38
O31
O15
L86

مراجع

احمدزاده، خالد.، یاوری، کاظم.، عصاری آرانی، عباس و سحابی، بهرام (1392). بررسی عوامل نهادی و همگراییهای منطقهای در حوزه صادرات خدمات. مجله تحقیقات اقتصادی، 48(3): 191-165.

اسلاملوئیان، کریم و خدادادی، عباس. (1383). تأثیر تنوعسازی صادرات از کالاهای اولیه و کشاورزی به محصولات صنعتی بر روند بلندمدت رابطه‌مبادله در ایران. فصلنامه پژوهشنامه بازرگانی، 8(32): 224-183.

تقوی، مهدی و کهرام، آزادمهر. (1384). بررسی ارتباط میان کسری حساب جاری با رابطه‌مبادله در اقتصاد ایران. فصلنامه پژوهشنامه اقتصادی، 5(18): 191-163.

جلائی اسفندآبادی، عبدالمجید.، صالحی آسفیجی، نوراله و شیوایی، الهام. (1397). مدلسازی شاخص ارتباط قیمت در بازارهای مالی و رابطه‌مبادله در اقتصاد ایران (الگوی پرش قیمتی مرتون و رویکرد توابع کاپیولای شرطی). فصلنامه اقتصاد مالی، 12(42): 24-1.

حاتمی، امین و سلطانالعلمایی، سیدمحمدهادی. (1395). بررسی اثر بیثباتی رابطه‌مبادله بر تورم در ایران. فصلنامه روند، 23(76): 74-51.

حسینی، میرعبدالله و سیدی، میرهادی. (1382). بررسی رفتار رابطه‌مبادله بازرگانی خارجی ایران.پژوهشنامه بازرگانی. 6 (22): 65- 25.

سلطانی، زهرا. (1393). تأثیر نوسانات نرخ ارز بر رابطه‌مبادله بخش کشاورزی در ایران. پایان نامه کارشناسی ارشد اقتصاد، دانشکده اقتصاد دانشگاه پیام نور استان البرز.

شاهآبادی، ابوالفضل و ثمری، هانیه. (1395). تأثیر نوآوری بر صادرات صنایع مبتنی بر فناوری برتر کشورهای منتخب در‌حال‌توسعه و توسعهیافته. فصلنامه تحقیقات اقتصادی، 51(3): 633-611.

علمخواه، عبداله و صادقی شاهدانی، مهدی. (1394). مروری بر ادبیات اقتصاد دانشبنیان: از شکلگیری تا عمل؛ بررسی وضعیت اقتصاد دانشبنیان در ایران. فصلنامه رشد فناوری، 11(44): 27-17.

کازرونی، علیرضا و سجودی، سکینه. (1389). بررسی اثر بی‌ثباتی رابطه‌مبادله بر رشد اقتصادی ایران. فصلنامه تحقیقات اقتصادی، 45(90): 140-119.

لکزیان، مهرانگیز. (1393). بررسی اثر قیمت نفت بر رابطه‌مبادله در ایران. پایان نامه کارشناسی ارشد اقتصاد، دانشکده علوم اقتصادی و اداری دانشگاه فردوسی مشهد.

مهرآرا، محسن و مرادی، مهدی. (1387). بررسی تأثیرات کسری بودجه، نرخ ارز حقیقی و رابطه‌مبادله بر کسری حساب جاری کشورهای صادرکننده نفت عضوOPEC. فصلنامه پژوهشنامه بازرگانی، 12(47): 167-141.

مومنی، فرشاد و رمضان‌زاده ولیس، گلروز. (1393). نوآوریهای نهادی کاهنده هزینه مبادله و توسعه اقتصادی: نگاهی به تجربه ایران. فصلنامه پژوهشنامه اقتصادی، 14(54): 32-1.

یوسفوند، سامان.، حری، حمیدرضا و جلائی اسفندآبادی، عبدالمجید. (1389). بررسی اثر جهانی شدن بر رابطه‌مبادله ناخالص کالاهای مصرفی، واسطهای و سرمایهای در ایران با استفاده از رهیافت معادلات همزمان. مجله توسعه و سرمایه، 3(6): 28-7.

Abubakar, S. (2020). Institutional quality and economic growth: Evidence from Nigeria.African Journal of Economic Review, 8(1):48- 64.

Agenor, P.R. &Aizenman, J. (2003). Savings and the terms of trade under borrowing constraints. Journal of International Economics, 63(2): 321-340.

Antonietti., R. and Franco., C. (2020). From FDI to economic complexity: A panel Granger causality analysis. Papers in Evolutionary Economic Geography (PEEG). Utrecht University. Department of Human Geography and SpatialPlanning. Group Economic Geography.

Araujo, R. A. (2016). Assessing the dynamics of terms of trade in a model of cumulative causation and structural change. Brazilian Journal of Political Economy, 36(1): 150-167.

Acemoglu,D. and Zilibotti,F. (2001). Productivity Differences. The Quarterly Journal of Economics, 116(2): 563-606.

Backus, D. &crucini, M. (2000). Oil prices and the terms of trade. Journal of International Economics, 50(1): 185-213.

Broda, C. (2004). Terms of trade and exchange rate regimes in developing countries. Journal of International Economics, 63(1): 31-58.

Cherry, J. (2007). Foreign direct investment in post-crisis Korea; European investorsand 'mismatched globalization. New York: Routledge.

Francois, J. & Manchin, M. (2013). Institutions, infrastructure, and trade. World Development, 46(C), 165-175.

Goedhuys, M. &Sleuwaegen, L. (2016). International standards certification, institutional voids and exports from developing country firms. International Business Review, 25 (6): 1344-1355.

Hasanov, Z., Abada, O. &Aktamov, S. (2015). Impact of innovativeness of the country on export performance: evidence from Asian countries. Journal of Business and Management, 17(1): 33-41.

Hausmann, R., Hidalgo, C. A., Bustos, S., Coscia, M., Simoes, A., & Yildirim, M. A. (2014). The atlas ofeconomic complexity: Mapping paths to prosperity. Cambridge: MIT Press.

Hidalgo, C. A., & Hausmann, R. (2009). “The building blocks of economic complexity. Proceedings of theNational Academy of Sciences. 106(26), 10570–10575.

Lee, Y. & Kennedy, P. L. (2009). Impacts of exchange rate on terms of trade and volume of trade. Selected Paper prepared for presentation at the Southern Agricultural Economics Association Annual Meeting, Atlanta, Georgia, January 31-February 3, 2009.

Makanyeza, C. & Ndlovu, A. (2016). ICT usage and its effect on export performance: Empirical evidence from small and medium enterprises in the manufacturing sector in Zimbabwe.Botswana Journal of Business, 9(1): 21-36.

Mansfield, E. (1991). Academic research and industrial innovation. Research policy, 20(1): 1-12.

Mardi, D. (2004). Identifying terms of trade effects in real exchange rate movements: evidence from Asia. Journal of Asian Economics, 15(2): 217-235.

Nasir, Sh. &Calirajan, K. (2016). Modern services export performances among emerging and developed Asian economies. ADB Working Paper Series on Regional Economic Integration, 143: 1-33.

Nguyen, C.,Su, T. and Nguyen, T. (2018) Institutional quality and economic growth: The case of emerging economies. Theoretical Economics Letters, 8, 1943-1956. doi: 10.4236/tel.2018.811127.

Ozcan, B. & Nath, H. (2016). Information and communication technology (ICT) and international trade: Evidence from Turkey.Working Papers, 1609: 1-47.

Ozçelik, E. &Tuğan, M. (2019). Terms-of-trade effects of productivity shocks in developing economies. https://mpra.ub.uni-muenchen.de/93356/5/MPRA_paper_93356.pdf.

Salvatore, D. (2013).Theory and problems of international economics,11th ed. New York: McGraw-Hill.

Sandu, S. &Ciocanel, B. (2014). Impact of R&D and innovation on high-tech export. Procedia Economics and Finance, 15: 80-90.

Sharma, P., Davcik, N. S. & Pillai, K. G. (2016). Product innovation as a mediator in the impact of R&D expenditure and brand equity on marketing performance. Journal of Business, 69(12): 5662-69.

Sheng, L. & Yang, D. T. (2016). Expanding export variety: The role of institutional reforms in developing countries. Journal of Development Economics, 118: 45-58.

Tan, Z. A. & Ouyang, W. (2004). Diffusion and impact of the Internet and e-commerce in China. Electronic Markets, 14(1): 25-35.

Uyar, K. &Oralhan, B. (2017). Innovation capability and export performance of Turkish export firms. Chinese Business Review, 16(10): 481-495.

Vu, T. V. (2019). Does institutional quality foster economic complexity? Economics Discussion Papers No. 1909,ISSN 1178-2293 (Online).

WTO. (2013). Fundamental economic factors affecting international trade. World Trade Report 2013.

Xing, Z. (2018). The impacts of information and communications technology (ICT) and E-commerce on bilateral trade flows. International Economics and Economic Policy, 15(3): 565-586.